Η συζήτηση για το μέλλον της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ευρώπη φουντώνει ξανά, καθώς ο ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής Ευρώπης (SACEUR) του ΝΑΤΟ, στρατηγός Άλεξους Γκρίνκεβιτς, εμφανίζεται βέβαιος ότι η ήπειρος μπορεί να σταθεί «μια χαρά» ακόμη και με λιγότερα αμερικανικά στρατεύματα στο έδαφός της. Την ίδια ώρα, όμως, οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες παρακολουθούν με αυξανόμενη ανησυχία τα μηνύματα της Ουάσιγκτον και τις αποφάσεις της κυβέρνησης Τραμπ για την αναδιάταξη των δυνάμεων των ΗΠΑ.

Ο Γκρίνκεβιτς, μιλώντας από το επιχειρησιακό στρατηγείο της Συμμαχίας στο νότιο Βέλγιο, επιχείρησε να περάσει μια γραμμή καθησυχασμού. Δήλωσε «βέβαιος για τις δυνατότητες» της Ευρώπης και του Καναδά, υποστηρίζοντας ότι οι σύμμαχοι είναι ήδη σήμερα έτοιμοι να αντιμετωπίσουν «οποιαδήποτε κρίση ή ενδεχόμενο». Με αυτόν τον τρόπο επιχείρησε να υποβαθμίσει τις ανησυχίες γύρω από τη δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, σε μια περίοδο που η αμερικανική στρατηγική δείχνει να στρέφει το βλέμμα της πιο έντονα προς τον Ινδο-Ειρηνικό.

Μείωση αμερικανικής παρουσίας και σκιές αμφισβήτησης

Στο επίκεντρο βρίσκονται οι πληροφορίες για νέα αμυντική στρατηγική της κυβέρνησης Τραμπ, στο πλαίσιο της λεγόμενης «αξιολόγησης στάσης δυνάμεων» (posture review), που εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε αναδιάταξη αμερικανικών στρατευμάτων από την Ευρώπη προς τον Ινδο-Ειρηνικό. Η διαδικασία αυτή δεν είναι θεωρητική· έχει ήδη ξεκινήσει, με τις ΗΠΑ να αποσύρουν πρόσφατα 800 στρατιώτες από τη Ρουμανία, απόφαση την οποία το Βουκουρέστι ζήτησε επισήμως να αναθεωρηθεί.

Σήμερα περίπου 85.000 Αμερικανοί στρατιωτικοί είναι ανεπτυγμένοι στην Ευρώπη, και οποιαδήποτε σημαντική μείωση αυτού του αριθμού αναπόφευκτα δημιουργεί ερωτήματα για την ισορροπία ισχύος απέναντι στη Ρωσία. Παρά τις διαβεβαιώσεις του Γκρίνκεβιτς, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες φοβούνται ότι μια σταδιακή αποχώρηση αμερικανικών δυνάμεων θα μπορούσε να επιβαρύνει την ασφάλειά τους, ειδικά όσο ο πόλεμος στην Ουκρανία πλησιάζει την τέταρτη χρονιά του.

Οι ανησυχίες ενισχύονται από το γεγονός ότι ο Ντόναλντ Τραμπ έχει στο παρελθόν αμφισβητήσει ανοιχτά τη ρήτρα συλλογικής άμυνας του ΝΑΤΟ, ενώ έχει εμφανιστεί αμφίθυμος ως προς τη ρωσική επιθετικότητα, ακόμη και σε περιστατικά όπως η πρόσφατη εισβολή ρωσικού drone στην Πολωνία. Την ίδια στιγμή, η αμερικανική πλευρά πιέζει τους Ευρωπαίους να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες, με στόχο το 5% του ΑΕΠ μέχρι το 2035, προκαλώντας έναν νέο γύρο συζητήσεων για το βάρος που μπορεί να σηκώσει η ευρωπαϊκή οικονομία.

Εσωτερικά μηνύματα και εξωτερικές ανησυχίες

Οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δεν κρύβουν την ανησυχία τους. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν φέρεται, σύμφωνα με διαρροές, να προειδοποίησε σε τηλεφωνική επικοινωνία ότι οι ΗΠΑ μπορεί να «προδώσουν» την Ουκρανία, αν επιλέξουν έναν συμβιβασμό που θα εξυπηρετεί περισσότερο τη Μόσχα. Παράλληλα, ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ έχει δηλώσει πως, παρότι ο Πούτιν έχει ήδη ξεκινήσει «εισβολές στα σύνορα του ΝΑΤΟ», οι ΗΠΑ «δεν πρόκειται να εμπλακούν με στρατεύματα ή κάτι τέτοιο».

Οι συμβολισμοί επίσης έχουν τη σημασία τους. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, παρέλειψε πρόσφατα συνάντηση υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ, κάτι που σπάνια έχει συμβεί από το 1949. Στη θέση του εμφανίστηκε ο αναπληρωτής του, ο οποίος φέρεται να επέκρινε τους συμμάχους επειδή δίνουν προτεραιότητα στις δικές τους αμυντικές βιομηχανίες αντί να συνεχίσουν να αγοράζουν αμερικανικό οπλισμό. Την ίδια ώρα, η Ε.Ε. προσπαθεί να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή εξοπλισμών, ώστε να μειώσει την εξάρτηση από τις ΗΠΑ, παρότι σήμερα σχεδόν τα δύο τρίτα των ευρωπαϊκών αμυντικών δαπανών καταλήγουν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Παρόλα αυτά, σε δημόσιο επίπεδο αρκετοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι προσπαθούν να διατηρήσουν την εικόνα ενότητας. Ο Πολωνός υφυπουργός Άμυνας Πάβεου Ζαλέφσκι δηλώνει ότι «όλες οι διαδικασίες του ΝΑΤΟ λειτουργούν άψογα» και ότι, σε πρακτικό επίπεδο, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να εκπληρώνουν «πολύ καλά» τις υποχρεώσεις τους.

Ο ρόλος του SACEUR και τα μηνύματα για το μέλλον

Στο ίδιο πλαίσιο, οι δηλώσεις του Γκρίνκεβιτς δεν περιορίστηκαν μόνο στην επιχειρησιακή ετοιμότητα. Ο νέος SACEUR τόνισε ότι οι δεσμεύσεις των συμμάχων για αύξηση των αμυντικών δαπανών σημαίνουν πως το ΝΑΤΟ θα είναι «πιο έτοιμο αύριο» και «ακόμη πιο έτοιμο» στο μέλλον να αντιμετωπίσει τη Ρωσία, ακόμη κι αν υπάρξει περαιτέρω μείωση των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη.

Τον περασμένο μήνα, ο πρέσβης των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, Μάθιου Γουίτακερ, προκάλεσε αίσθηση όταν δήλωσε ότι «ανυπομονεί για τη μέρα που η Γερμανία θα πει “είμαστε έτοιμοι να αναλάβουμε τη θέση του Ανώτατου Συμμαχικού Διοικητή”». Η τοποθέτηση αυτή ερμηνεύτηκε ως ακόμη ένα σήμα ότι η Ουάσιγκτον πιέζει τους Ευρωπαίους να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας πιο περιορισμένης αμερικανικής παρουσίας στην κορυφή της δομής του ΝΑΤΟ.

Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, η κυβέρνηση Τραμπ φέρεται να εξέτασε νωρίτερα φέτος το ενδεχόμενο να μην διορίσει Αμερικανό στρατηγό ως SACEUR, πριν τελικά καταλήξει στον Γκρίνκεβιτς. Από την ίδρυση του ΝΑΤΟ, τη θέση αυτή κατείχε πάντα Αμερικανός αξιωματικός, ο οποίος διοικεί τις συμμαχικές δυνάμεις στην Ευρώπη και εποπτεύει την αμερικανική πυρηνική αποτροπή στην ήπειρο. Ο ίδιος ο Γκρίνκεβιτς, πάντως, απέφυγε να τοποθετηθεί στο εάν η θέση θα μπορούσε στο μέλλον να περάσει σε Ευρωπαίο, λέγοντας ότι αυτό είναι ζήτημα των πολιτικών ηγεσιών.

Η ρωσική απειλή και η υβριδική διάσταση

Όλα αυτά διαδραματίζονται ενώ ο πόλεμος στην Ουκρανία εισέρχεται στο τέταρτο έτος, οι υπηρεσίες πληροφοριών προειδοποιούν ότι η Ρωσία ίσως επιχειρήσει επίθεση εναντίον χώρας του ΝΑΤΟ μέχρι το τέλος της δεκαετίας και οι υβριδικές επιθέσεις που αποδίδονται στη Μόσχα, κυβερνοεπιθέσεις, σαμποτάζ, αποσταθεροποιητικές δράσεις, αυξάνονται σε όλη την ήπειρο. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, μάλιστα, δήλωσε πρόσφατα ότι είναι «έτοιμος» για πόλεμο με την Ευρώπη.

Ο Γκρίνκεβιτς παραδέχτηκε ότι «ανησυχεί» πως η Ρωσία μπορεί να επιχειρήσει να δοκιμάσει τη συλλογική άμυνα του ΝΑΤΟ στο «εγγύς μέλλον», αλλά και μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Χαρακτήρισε τις υβριδικές επιθέσεις της Ρωσίας «ουσιαστικό θέμα» και επανέλαβε την ανάγκη για πιο αποφασιστική αντίδραση. Υπογράμμισε επίσης ότι η Συμμαχία δεν περιορίζεται σε αμυντική στάση, αφήνοντας να εννοηθεί πως εξετάζονται και προληπτικές επιλογές απέναντι στη ρωσική τακτική, χωρίς όμως να αποκαλύψει λεπτομέρειες.

«Αν η Ρωσία προσπαθεί να μας δημιουργεί διλήμματα, τότε ίσως υπάρχουν τρόποι να της δημιουργήσουμε διλήμματα εμείς», σημείωσε, στέλνοντας μήνυμα ότι το ΝΑΤΟ προετοιμάζεται όχι μόνο να αντιδρά, αλλά και να αποτρέψει περαιτέρω κλιμάκωση.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι δηλώσεις του SACEUR λειτουργούν ταυτόχρονα ως καθησυχαστικό σήμα προς τους συμμάχους και ως υπενθύμιση ότι η Ευρώπη θα χρειαστεί, αργά ή γρήγορα, να στηριχθεί περισσότερο στις δικές της δυνατότητες, ανεξάρτητα από το πόσοι Αμερικανοί στρατιώτες θα παραμένουν στο έδαφός της.