Όταν ο Βρετανός πρωθυπουργός Στάρμερ και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στάθηκαν δίπλα-δίπλα στην Άγκυρα στις 28 Οκτωβρίου για να ανακοινώσουν την αγορά 20 Eurofighter Typhoon από την Τουρκία αξίας περίπου 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αυτό φαινόταν ως επιτυχία και για τις δύο χώρες.
Είναι όμως έτσι;
Το ιστορικό της πώληση των Eurofighter από το ΗΒ στην Τουρκία
Ο Στάρμερ από την πλευρά του επαίνεσε την συμφωνία λέγοντας ότι αυτή προσδίδει μια ώθηση για τη βρετανική αμυντική βιομηχανία και μια ενίσχυση των δεσμών χωρών του ΝΑΤΟ, ενώ ο Ερντογάν γιόρτασε αυτό που χαρακτήρισε «ορόσημο» στον εκσυγχρονισμό της Πολεμικής Αεροπορίας της Τουρκίας, αναφέρει Διεθνές ΜΜΕ, επισημαίνοντας:
Για το Λονδίνο, η πώληση μοιάζει με βιομηχανική επιτυχία, ενώ για την Άγκυρα, είναι μια στρατηγική επιτυχία, αφού είναι η πρώτη μεγάλη απόκτηση μαχητικών εκτός ΗΠΑ και μια γέφυρα προς την πλήρη αμυντική ανεξαρτησία.
Ωστόσο για τη συμμαχία, είναι ένα στρατηγικό λάθος και μια χαμένη ευκαιρία από τον Στάρμερ να πιέσει για παραχωρήσεις τον Ερντογάν.
Γιατί συνετρίβη το ινδικό μαχητικό Tejas στο Dubai Air Show
Η πώληση Eurofighter ολοκλήρωσε μια διετή διαπραγμάτευση. Αφού η Άγκυρα κατέληξε σε μια προκαταρκτική συμφωνία με το Ηνωμένο Βασίλειο στα μέσα του 2025, η συμφωνία απαιτούσε ακόμη τη συγκατάθεση των τεσσάρων εταίρων της κοινοπραξίας Eurofighter - Βρετανία, Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία.
Ο αρχικός δισταγμός του Βερολίνου καθυστέρησε την τελική έγκριση μέχρι τον Οκτώβριο.
Η Τουρκία καλύπτει με την αγορά των Eurofighter ένα επείγον κενό της πολεμικής αεροπορίας της
Ο στόλος F-16 της χώρας, που κάποτε ήταν πρωτοποριακός, γερνάει γρήγορα.
Το σχέδιο της Άγκυρας να αγοράσει F-35 κατέρρευσε το 2019, όταν αποκλείστηκε από το πρόγραμμα και της επιβλήθηκαν κυρώσεις βάσει του CAATSA για την αγορά του ρωσικού συστήματος αεράμυνας S-400 - ένα σύστημα που οι ηγέτες του ΝΑΤΟ προειδοποίησαν ότι θα μπορούσε να εκθέσει το προφίλ stealth του F-35.
Έκτοτε, η Άγκυρα αναζητά εναλλακτικές λύσεις.
Αναζήτησε νέα F-16 Block-70, αλλά βρήκε την τιμή υψηλή και την πολιτική διάθεση των ΗΠΑ χαμηλή.
Η αγορά του Eurofighter αποτελεί μέρος της στρατηγικής Ερντογάν για απεξάρτηση από τη Δύση
Το Eurofighter Typhoon χρησιμεύει τώρα για να καλύψει προσωρινά το κενό, όντας μια ικανή πλατφόρμα 4,5 γενιάς που γεφυρώνει το χάσμα μέχρι το εγχώριο μαχητικό KAAN της Τουρκίας να φτάσει στην παραγωγή.
Αυτή η γέφυρα, ωστόσο, συνοδεύεται από γεωπολιτικό φορτίο.
Η συμφωνία για το Typhoon υπογραμμίζει την πρόθεση της Τουρκίας να διαφοροποιηθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες και να οικοδομήσει μια αμυντική στάση που να περιορίζεται λιγότερο από τη δυτική εποπτεία.
Η αγορά του Eurofighter είναι κάτι περισσότερο από μια επαύξηση των δυνατοτήτων του αεροπορικού στόλου της Τουρκίας, αποτελώντας είναι μέρος της μακροπρόθεσμης στρατηγικής του Ερντογάν να απελευθερώσει την Τουρκία από την εξάρτηση από την αμερικανική τεχνολογία.
KAAN "εναντίον" F-35
Το κεντρικό στοιχείο αυτής της φιλοδοξίας είναι το KAAN, το πρωτότυπο αεροσκάφος πέμπτης γενιάς της Τουρκίας. Στόχος της Άγκυρας είναι να παρατάξει ένα αεροσκάφος stealth που μπορεί να ανταγωνιστεί το F-35. Οι πρώτες δοκιμές πτήσης έχουν δημιουργήσει εθνική υπερηφάνεια, αλλά εξακολουθούν να εξαρτώνται από τους κινητήρες F-110 που κατασκευάζονται στις ΗΠΑ. Οι άδειες εξαγωγής για μελλοντικούς κινητήρες περιορίζονται ήδη από το Κογκρέσο.
Μέχρι να μπορέσει η Τουρκία να κατασκευάσει τους δικούς της κινητήρες, το KAAN παραμένει φιλόδοξο σχέδιο. Γι' αυτό η απόκτηση του Typhoon έχει σημασία.
Δίνει στην Τουρκία χρόνο, συνέχεια εκπαίδευσης και μόχλευση, στέλνοντας παράλληλα ένα μήνυμα ότι η Άγκυρα μπορεί να βρει συνεργάτες εκτός Ουάσινγκτον όποτε το θέλει.
Η οπτική του Λονδίνου
Από την οπτική γωνία του Λονδίνου, η έγκριση της συμφωνίας ήταν μια απλή εξίσωση.
Περισσότερες εξαγωγές σημαίνει περισσότερες θέσεις εργασίας. Ο αμυντικός τομέας του Ηνωμένου Βασιλείου, ιδίως η BAE Systems και η Rolls-Royce, θα ωφεληθούν, ενώ η Στάρμερ κερδίζει πολιτική αναγνώριση στο εσωτερικό ως πρωθυπουργός της απασχόλησης.
Αλλά αυτή η βιομηχανική νίκη καλύπτει μια στρατηγική απώλεια. Ο αμυντικός εκσυγχρονισμός της Τουρκίας δεν εξυπηρετεί πλέον τη συλλογική ασφάλεια του ΝΑΤΟ - εξυπηρετεί το σχέδιο αυτονομίας του Ερντογάν.
Η Τουρκία απομακρύνεται από τη Δύση
Η Τουρκία δεν αγοράζει δυτικά αεροσκάφη για να ενισχύσει τη διαλειτουργικότητα. Τα αγοράζει για να ακολουθήσει τον δικό της δρόμο. Ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν το δήλωσε αυτό στις 5 Οκτωβρίου, παραπονούμενος ότι η Τουρκία είναι «περικυκλωμένη» από συμμαχίες στην Ανατολική Μεσόγειο - κατονομάζοντας την Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες - και προειδοποιώντας ότι οι ανεπίλυτες διαφορές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε στρατιωτικές αναμετρήσεις με τη χώρα του.
Με άλλα λόγια, τα αεροσκάφη που μόλις συμφώνησε να πουλήσει το Λονδίνο θα μπορούσαν μια μέρα να αντιμετωπίσουν τους ίδιους συμμάχους που η Βρετανία ισχυρίζεται ότι υποστηρίζει.
Η απόφαση του Στάρμερ αγνοεί ένα κραυγαλέο προηγούμενο
Η Τουρκία εξακολουθεί να κατέχει το σύστημα S-400 που την οδήγησε στην αποβολή της από το πρόγραμμα F-35.
Η Άγκυρα δεν έχει κάνει καμία προσπάθεια να απαλλαγεί από αυτούς τους πυραύλους, ωστόσο ο Ερντογάν συνεχίζει να επιμένει ότι η Τουρκία αξίζει να παραλάβει τα F-35 επειδή τα πλήρωσε.
Αυτή η νοοτροπία προδίδει αυτό που ένας Αμερικανός αναλυτής περιέγραψε ως «συναλλακτική και δικαιωματική» κατανόηση των αμυντικών προμηθειών - μια κατανόηση που αγνοεί τους ελέγχους εξαγωγών, τις συμφωνίες τελικού χρήστη και την εμπιστοσύνη.
Επίσης η Τουρκία έχει επίσης εξασφαλίσει δικαιώματα αγοράς επιπλέον μεταχειρισμένων Eurofighters από το Κατάρ και το Ομάν, αλλά η τελική μεταφορά τους στην Άγκυρα εξακολουθεί να απαιτεί τη συγκατάθεση του Λονδίνου.
Εγκρίνοντας την πώληση του Typhoon, η Βρετανία ουσιαστικά επικυρώνει το επιχείρημα του Ερντογάν ότι τα μετρητά υπερισχύουν της συμπεριφοράς.
Λέει στην Άγκυρα - και σε άλλους υποψήφιους αγοραστές - ότι οι κανόνες της συμμαχίας είναι διαπραγματεύσιμοι.
Η Ουάσινγκτον εδώ και καιρό απέχει από την έγκριση της πώλησης προηγμένων οπλικών δυνατοτήτων στην Άγκυρα, καχύποπτη για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες προθέσεις της Τουρκίας ως συμμάχου.
Τι έπρεπε να απαιτήσει ο Στάρμερ από τον Ερντογάν;
Ο Στάρμερ έχασε μια πολύτιμη ευκαιρία να απαιτήσει σταθερές διαβεβαιώσεις από την Άγκυρα πριν εγκρίνει την πώληση.
Η προϋπόθεση της συμφωνίας για το Eurofighter με τη δέσμευση της Τουρκίας να σταματήσει τις πολεμικές ιαχές εναντίον των Ευρωπαίων συμμάχων της Βρετανίας, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, ή να λάβει σταθερή θέση εναντίον τρομοκρατικών οντοτήτων όπως η Χαμάς, θα ήταν απολύτως λογική, ειδικά δεδομένων των προκλήσεων της Άγκυρας που κινδυνεύουν να προκαλέσουν ένοπλη σύγκρουση στην ανατολική Μεσόγειο.
Η Βρετανία θα μπορούσε επίσης να είχε απαιτήσει απτή δράση από την Άγκυρα πέρα από τις συμβολικές χειρονομίες της εναντίον της Ρωσίας.
Από την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, ο Ερντογάν απέφυγε οποιαδήποτε αποφασιστική στάση εναντίον της Μόσχας. Η Τουρκία έκλεισε τα στενά σε ρωσικά πολεμικά πλοία και προμήθευσε μη επανδρωμένα αεροσκάφη στην Ουκρανία, αλλά ταυτόχρονα βοήθησε στη διατήρηση της πολεμικής οικονομίας της Ρωσίας — πουλώντας αγαθά διπλής χρήσης όπως μικροτσίπ και σταματώντας τις παράνομες χρηματοοικονομικές ροές μόνο μετά από αυστηρές προειδοποιήσεις από αξιωματούχους του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ.
Παρά την ένταξή της στο ΝΑΤΟ, η Άγκυρα συνεχίζει να αντιστέκεται στην εφαρμογή του διεθνούς καθεστώτος κυρώσεων και έχει επανειλημμένα επιδιώξει να ενταχθεί σε οργανισμούς που υπονομεύουν τα βρετανικά και ευρωπαϊκά συμφέροντα ασφαλείας, ιδίως τις χώρες BRICS και τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης.
Το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε επίσης να είχε χρησιμοποιήσει την πώληση για να προωθήσει περισσότερες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.
Λίγο μετά την υπογραφή της σύμβασης από τον Στάρμερ στην Άγκυρα, τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης της Τουρκίας κατηγόρησαν τον ηγέτη της αντιπολίτευσης Εκρέμ Ιμάμογλου ότι είναι Βρετανός πράκτορας που εργάζεται για την MI6.
Η κατηγορία — μια διαφανής δυσφήμιση που αποσκοπεί στη φίμωση του πιο αξιόπιστου αντιπάλου του Ερντογάν — δεν φάνηκε να ενοχλεί την Ντάουνινγκ Στριτ.
Αυτή η σιωπή έχει σημασία. Όταν ο ηγέτης μιας από τις παλαιότερες δημοκρατίες του κόσμου υπογράφει μια αμυντική συμφωνία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων με έναν πρόεδρο που φυλακίζει δημοσιογράφους και ποινικοποιεί την αντιπολίτευση, αυτό σηματοδοτεί ότι τα βιομηχανικά κέρδη υπερτερούν των δημοκρατικών αρχών.
Υπάρχει προηγούμενο εδώ. Η κυβέρνηση Μπάιντεν ενέκρινε την πώληση μαχητικών F-16 Block 70 στην Τουρκία μόνο αφού ο Ερντογάν υποχώρησε και συμφώνησε να εγκρίνει την αίτηση της Φινλανδίας και της Σουηδίας για ένταξη στη συμμαχία του ΝΑΤΟ τον Ιανουάριο του 2024. Η έγκριση της πώλησης F-16 τέταρτης γενιάς από την Ουάσινγκτον συνδέθηκε με απτά κέρδη. Έδειξε την αποφασιστικότητα της Ουάσινγκτον να βοηθήσει στον εκσυγχρονισμό των στρατιωτικών δυνατοτήτων ενός συμμάχου του ΝΑΤΟ, αλλά έδειξε ότι ακόμη και οι σύμμαχοι πρέπει να ακολουθούν κανόνες για να πάρουν αυτό που θέλουν. Αυτό ήταν ένα παράδειγμα που ο Στάρμερ θα μπορούσε να είχε υιοθετήσει.
Είναι επίσης κάτι που οι ΗΠΑ θα πρέπει να ακολουθήσουν όταν συζητούν το ζήτημα του εάν θα επιτρέψουν στην Τουρκία να επιστρέψει στο πρόγραμμα F-35.
Η Τουρκία δεν πρέπει να επιτραπεί να επιστρέψει, αλλά η κυβέρνηση Τραμπ φαίνεται τουλάχιστον κάπως διατεθειμένη να εγκρίνει τα F-35 στο μέλλον. Εάν συμβεί αυτό, η κυβέρνηση πρέπει να σκεφτεί σοβαρά ποιες παραχωρήσεις θέλει σε αντάλλαγμα, είτε πρόκειται για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, αυξημένα δικαιώματα βάσεων είτε για κάτι άλλο.
Σε αντίθεση με το Λονδίνο, η Ουάσινγκτον θα πρέπει να επιδιώξει να μεγιστοποιήσει την επιρροή της όσο την έχει, γιατί μόλις ο Ερντογάν πάρει αυτό που θέλει, αυτή η επιρροή θα εξαφανιστεί.
Οι μελλοντικές επιπτώσεις
Η πώληση του Eurofighter στη Βρετανία μπορεί να αποφέρει οικονομικά οφέλη, αλλά στρατηγικά είναι ένα λάθος βήμα που ενδυναμώνει ένα καθεστώς που κινείται προς τη λάθος κατεύθυνση.
Ο Ερντογάν χτίζει ένα ανεξάρτητο αμυντικό οικοσύστημα που τελικά θα ανταγωνιστεί, όχι θα συμπληρώσει, τη δυτική βιομηχανία.
Η συμφωνία με το Eurofighter δεν θα φέρει την Τουρκία πιο κοντά στο ΝΑΤΟ, τουναντίον θα δείξει στον Ερντογάν ότι η προώθηση προς τη δική του κατεύθυνση δεν έχει πραγματικό κόστος.
Η κυβέρνηση Στάρμερ μπορεί να γιορτάσει τις θέσεις εργασίας και τις εξαγωγές σήμερα.
Αλλά το τίμημα θα έρθει αργότερα, όταν τα αεροσκάφη επόμενης γενιάς της Τουρκίας, που βασίζονται στην προμήθεια των Eurofighter από το ΗΒ ως σκαλοπάτι, θα πραγματοποιήσουν αποστολές που εξυπηρετούν τις φιλοδοξίες της Άγκυρας και όχι του ΝΑΤΟ.
